دریای خزر بزرگترین دریاچه بسته جهان بوده که طول آن در حدود 1200 کیلومتر و عرض آن تقریبا 435 کیلومتر بوده که مساحتی در حدود 390 هزار کیلومتر مربع و حجم آبی معادل 78 هزار کیلومتر مکعب می باشد.

نظر به اهمیت ویژه‌ای که این منطقه از کشور به دلایل گوناگون از جمله وسعت زیاد آن نسبت به سایر دریاچه‌های جهان، ارزش‌های هیدرولوژیکی و هیدروشیمیایی، وجود ماهیان با ارزش خاویاری و استخوانی و سایر آبزیان، تنوع بالای ژنتیکی و ارزش‌های بی‌مانند زیستگاهی‌– ‌‌‌محیط زیستی، ارزش‌های جالب توجه اقلیم شناختی و همچنین ویژگی‌های منحصر به فرد اجتماعی و اقتصادی از جمله ارزش‌های بندر‌گاهی و حمل و نقل، جاذبه‌های منحصر به فرد توریستی، وجود معادن غنی هیدروکربن نفتی و ارزش‌های زمین شناختی جایگاه بی بدیلی را در معادلات منطقه‌ای و جهانی به خود اختصاص داده است.

از نگاه پهنه آبی دریای خزر، به لحاظ وجود ده‌ها واحد آلاینده صنعتی، نظیر نیروگاه‌ها، واحد‌های پتروشیمی، عملیات اکتشاف و استخراج نفت، تخلیه مواد صنعتی و فاضلاب‌های خانگی، تمرین و مانور نظامی در سواحل شمالی و غربی دریای خزر، به تدریج منجر به فاجعه زیست محیطی و زوال اکوسیستم دریایی در بزرگترین دریاچه جهان خواهد شد. آنچه مسائل زیست محیطی دریای خزر را نسبت به سایر مشکلات این منطقه پیچیده‌تر می‌سازد، از یک سو بسته بودن این دریاچه و از سوی دیگر اشتراک آن بین پنج کشور حاشیه‌ای است. از سوی دیگر و از نگاه کلان، افزایش روز افزون جمعیت کشور در سال‌های اخیر و افزایش تقاضا برای تولید غذا که توسعه نهاده‌های مختلف بخش کشاورزی برای تداوم تولید غذا را به دنبال داشته و ضرورت توسعه و استفاده بهینه از منابع آب و نیز کاهش میزان آلودگی آنها را به دنبال داشته است.

 از نگاه استانی، عدم برخورد علمی در مسائل مرتبط با رودخانه‌ها نظیر احداث سازه‌های تقاطعی، انحراف و برداشت آب از رودخانه، حفاظت بستر و سواحل رودخانه و نیز خودپالایی رودخانه‌ها باعث شده که سالیانه هزینه‌های گزافی صرف جبران خسارات حاصل از سیلابها گردیده و همچنین شاهد تخریب مستمر بستر و سواحل رودخانه‌ها و اکوسیستم آنها باشیم. علاوه بر این، کاهش منابع آب سطحی با احداث سدهایی که در بالادست سد مخزنی سفیدرود در حال احداث و یا ساخته شده است و عدم برآورد صحیح و برداشت بهینه از پتانسیل‌های منابع آب در داخل استان منجر به این شده است که کاهش بارندگی با شدت بیشتری اثر خود را بر کشت محصول برنج به عنوان کشت اصلی و سنتی استان نشان دهد.  از این رو ضرورت طراحی و پیش‌بینی یک مجموعه کامل تحقیقاتی در منطقه به خصوص در استان‌های شمالی با محوریت استان گیلان به به دلیل وجود رودخانه سپیدرود به عنوان بزرگترین رودخانه شمال کشور و یکی از منابع بزرگ تغذیه‌کننده دریاچه خزر و نیز وجود بیش از 44 رودخانه در این استان، تنوع‌زیستی گیاهی و جانوری، مجموعه‌هایی منحصر به فرد اکوسیستمی نظیر تالاب بین‌المللی انزلی، قرارگیری در مسیر کوریدور شمال به جنوب و وجود بند بزرگ انزلی و منطقه ویژه آن، وجود مراکز کنسولگری کشوری‌های حوزه شمالی دریای خزر، کاملا محسوس می‌باشد.

با توجه به آنچه ذکر شد، دانشگاه گیلان به عنوان بزرگترین دانشگاه استان با اتکا به متخصصین و محققین مجرب خود و جهت ساماندهی به پژوهش‌های مرتبط به حوضه آبی دریای خزر و افزایش نقش جمهوری اسلامی ایران در مسائل مرتبط با این پهنه آبی حساس، از سال 1384 موضوع تاسیس پژوهشکده حوضه آبی دریای خزر را در دستور کار قرار داده و در نهایت در تاریخ 3/5/1385 به تصویب رساند.

گروه‌های پژوهشی در پژوهشکده حوضه آبی دریای خزر

این پژوهشکده متشکل از سه گروه پژوهشی علوم دریایی، صنایع دریایی و آب و محیط زیست است که آماده ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی می‌باشد.

امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی و میدانی

با توجه به اینکه این پژوهشکده، مجموعه‌ای وابسته به دانشگاه می‌باشد، لذا بخش وسیعی از نیازهای آزمایشگاهی و میدانی پژوهشکده با استفاده از امکانات گروه‌های مختلف دانشگاه انجام می‌پذیرد. همچنین این مجموعه با تجهیز تدریجی خود به مدرن‌ترین امکانات و تجهیزات، آماده ارائه خدمات متنوع آزمایشگاهی در قالب محورهای زیر می‌باشد:

الف- آزمایشگاه مهندسی رودخانه و دریا

ب- آزمایشگاه بیولوژی دریا

ج- آزمایشگاه آب و پساب